De Strategische Monitor 2023 | Barsten en Blokken

Den Haag, 12 februari 2024 - Onderzoekers Frank Bekkers en Koen Aartsma overhandigden gisteren de nieuwe Strategische Monitor aan de minister van Buitenlandse Zaken, Hanke Bruins Slot.

De Strategische Monitor is het jaarlijkse rapport van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS) en het Clingendael Instituut dat trends en ontwikkelingen in de internationale orde volgt en tot doel heeft om inzicht te verschaffen in geopolitieke en geo-economische ontwikkelingen die van invloed zijn op de nationale veiligheidsbelangen van Nederland en Europa.

De wereld, en zeker ook Europa, wordt daadwerkelijk onveiliger. Sinds meer dan 30 jaar is er mondiaal niet zo veel gewapend conflict geweest als nu. Ondanks de groeiende tegenstellingen en de daarmee toenemende confrontatie tussen de belangrijke actoren in de wereld, concluderen de onderzoekers van beide denktanks dat samenwerking nog steeds mogelijk én nodig is, maar dat deze vooral invulling krijgt door blokvorming en wisselende ad hoc coalities. In deze wereld van barsten en blokken moet Europa zijn eigen samenwerkingsverbanden met vertrouwde en minder vertrouwde partners vormen, passend bij de rol van Europa als geopolitieke speler.

Competitie en confrontatie, maar samenwerking nog steeds mogelijk

Er vindt op dit moment een geopolitieke strijd plaats over welke waarden en belangen onze wereld de komende periode zullen domineren. Grootmachten zullen vaker botsen in het politieke, economische en mogelijk militaire domein; de relatief stabiele Pax Americana van na de ineenstorting van het Sovjetblok en het einde van de Koude Oorlog, een periode gekenmerkt door globalisering, is definitief voorbij.

Het vertrouwen dat multilateralisme wereldwijd zorgt voor veiligheid en stabiliteit is grotendeels verdwenen. Tegelijkertijd is er juist grote behoefte tot samenwerking om vitale belangen te beschermen. Samenwerkingsverbanden zullen echter minder op mondiale of multilaterale leest zijn geschoeid. In plaats daarvan krijgen zij vorm binnen bredere blokken van overwegend gelijkgezinde staten en/of binnen tijdelijke en ad hoc coalities van landen met specifieke overlappende belangen. De zich aldus vormende wereld wordt gekenmerkt door polarisatie enerzijds en nieuwe partnerschappen en coalities anderzijds.

Europa als geopolitieke actor

In deze wereld van barsten en blokken moet Europa een geopolitieke speler worden, en zet het daartoe ook stappen, om zijn belangen (waaronder waarden en normen, en ‘onze manier van leven’) te borgen. Daarbij dienen zich belangrijke vragen aan op het gebied van machtspolitiek om onze belangen in politieke, economische en militaire zin te behartigen, territoriale politiek om de nationale en Europese grenzen te beschermen en identiteitspolitiek om de collectieve identiteit als wenkend perspectief te laten fungeren.

De Europese natuurlijke hang naar soft power moet aangevuld worden met een robuuste en geloofwaardige dosis hard power. Een fundamentele pijler daarvoor is militaire slagkracht, evenals de politieke bereidheid om deze in te zetten als middel voor verdediging, voor afschrikking en, wanneer het moet, voor dwang.

De geografie van gewapend conflict, en de gevolgen daarvan, noopt ook tot een investering in de bescherming van de Europese buitengrenzen. Naast fysieke grensinfrastructuur en grensbewaking, gaat dat evenzeer om opvang in de regio en om wetgeving op het gebied van migratie en asiel.

Tegen de achtergrond van dit alles speelt identiteitspolitiek een belangrijke rol, zeker in het huidige tijdperk van opkomend nationalisme. Een fundamenteel verwaarloosde dimensie in het Europese geopolitieke project betreft de collectieve identiteit die zowel intern als extern een belangrijke functie heeft.

Minister Bruins Slot: "Het is duidelijk dat we voor grote uitdagingen staan. Die vereisen internationale samenwerking om de Nederlandse belangen en waarden te kunnen waarborgen. Dat is niet alleen een taak van de overheid, maar vraagt ook inzet van de hele samenleving."

De "Strategische Monitor 2023 | Barsten en Blokken: Confrontatie en Samenwerking in een Wereld van Wisselende Coalities" is te raadplegen via: https://hcss.nl/report/de-strategische-monitor-2023-barsten-en-blokken/

De minister van Buitenlandse Zaken, Hanke Bruins Slot, ontving op 12 februari 2024 van Frank Bekkers (HCSS) en Koen Aartsma (Clingendael) de nieuwe Strategische Monitor.