Nederland koploper gratis toegang wetenschappelijke kennis

Steeds meer wetenschappelijke publicaties van Nederlandse auteurs zijn ‘open access’ (gratis voor de lezer) beschikbaar. Van alle wetenschappelijke publicaties uit 2016 waarbij een Nederlandse auteur is betrokken, was 44% vrij beschikbaar. Voor publicaties uit 2002 was dit nog 20%. Uit een analyse van het Rathenau Instituut blijkt dat Nederland hiermee voorloopt op andere landen. In België is het percentage open access 36%, in Duitsland 33% en in Frankrijk 30%.

Wetenschappers sturen de resultaten van hun onderzoek naar redacties van wetenschappelijke tijdschriften. Wanneer die het als artikel publiceren, wordt het copyright ervan vaak eigendom van de uitgever. Universiteiten en kennisinstituten sluiten daarvoor overeenkomsten met uitgevers, zodat onderzoekers en studenten ze kunnen lezen. Andere geïnteresseerden krijgen er niet zomaar toegang toe.

Sinds 2013 heeft Nederland de ambitie om 100% open acces te publiceren. In september dit jaar sprak NWO met andere Europese wetenschapsfinanciers af dat dit in 2020 moet zijn veranderd in een systeem waarin alle artikelen gratis toegankelijk zijn. Zo moet kennis beter worden benut. Melanie Peters, directeur van het Rathenau Instituut: ‘Het is belangrijk dat de hele samenleving toegang heeft tot zo veel mogelijk kennis, zeker wanneer de samenleving daar via de belastingen aan heeft meebetaald. Tegelijk mag de kwaliteit van kennis niet achteruitgaan in een openaccess-systeem.’

Het is nog onduidelijk wat de gevolgen zullen zijn van een volledig openaccess-systeem voor de hoogte en verdeling van de kosten. Daarnaast is een belangrijke vraag hoe de kwaliteit van publicaties in een openaccess-systeem geborgd wordt. Voor auteurs is het belangrijk in welk tijdschrift ze staan, en voor gebruikers dat de artikelen op kwaliteit zijn beoordeeld door collega-wetenschappers.