'De rechten van Oekraïners staan zwaar onder druk, toch krijgen ze weinig rechtshulp'

Oekraïense vluchtelingen die met het vliegtuig naar Nederland komen, worden sinds enkele maanden door de IND dagenlang vastgezet in de cel. Dit terwijl alle gevluchte Oekraïners volgens Europese afspraken recht hebben op bescherming. Juristen noemen dit 'disproportioneel'. Uit eigen onderzoek blijkt dat Oekraïense ontheemden weinig juridische hulp zoeken. Dat wijst op gebrekkige kennis en andere obstakels. Gemeenten en rechtshulporganisaties moeten samen optrekken om Oekraïners betere toegang tot rechtsbescherming te geven.

De kwetsbaarheid van Oekraïense ontheemden in Nederland is groot. Psychologische problemen en zorgen over dierbaren in hun thuisland komen bovenop slechte huisvestingsomstandigheden, laagbetaalde banen met onduidelijke contracten, en een tekort aan betaalbare, professionele taaltrainingen. Velen leven in gemeentelijke opvang of gastgezinnen met weinig ruimte en privacy. Onduidelijkheid over hun juridische status na maart 2025 ondermijnt hun positie op de arbeidsmarkt. Zicht op vaste contracten hebben ze niet.

Hun kwetsbaarheid wordt vergroot door de Tijdelijke wet opvang ontheemden Oekraïne, dat voorziet in een verplichte eigen bijdrage aan de gemeentelijke opvang voor Oekraïners met een baan. De Eerste Kamer nam de wet deze week aan als hamerstuk, net als in de Tweede Kamer zonder debat over of inzicht in de financiële situatie van Oekraïense ontheemden. Uit eerder onderzoek bleek dat vrijwel alle Oekraïners precies genoeg of niet genoeg geld hebben om rond te komen. Om beter zicht te krijgen op de impact van deze wet onderzoeken we nu de situatie van Oekraïners in opvangcentra. Daarbij kijken we ook naar doorlopende kosten voor woning of familie in Oekraïne en arbeidszekerheid.

We moeten meer doen om de rechtspositie van Oekraïners te beschermen. Dat begint bij hen informeren over hun rechten. Waar en hoe kunnen ze gratis juridische hulp krijgen, met welke verzoeken kunnen ze bij het Juridisch Loket, Rechtswinkels en Stichting je Goed Recht terecht, wat zijn de mogelijkheden om hun documenten en arbeidsovereenkomsten te laten controleren? 

Recht hebben gaat ook over bescherming krijgen van die rechten. De onzekere juridische status van Oekraïners lijkt voorlopig een gegeven. Bescherming en ondersteuning in het vinden van rechtsbescherming is daarom des te belangrijker. Organisaties voor rechtshulp kunnen een eerste stap zetten door Oekraïners actief juridische voorlichting en praktische hulp te geven, zoals zij doen op de Dag van de Rechtshulp voor Oekraïners deze zaterdag. Gemeenten kunnen zulke initiatieven steunen en zelf actief informeren over wegen naar rechtshulp. Zonder juridische voorlichting of steun dreigt uitbuiting van Oekraïners op de arbeidsmarkt en een gemankeerde toegang tot basisvoorzieningen in onze samenleving.