Nederland onvoldoende voorbereid op manipulatie online nieuws

Anders dan de Verenigde Staten, is Nederland tot dusverre ontsnapt aan grootschalige online verspreiding van desinformatie met politieke bedoelingen. Ook komt hier het afstemmen van het online nieuwsaanbod op politieke profielen van nieuwsconsumenten nog weinig voor. Maar technologische ontwikkelingen maken manipulatie van de online nieuwsvoorziening steeds gemakkelijker en goedkoper. Daarop moet Nederland zich voorbereiden. Dit concludeert het Rathenau Instituut in een vandaag gepubliceerd rapport.

Nederland is tot nu toe weerbaar gebleken. De meeste Nederlanders krijgen hun nieuws vooral via kranten en omroepen, al dan niet online. Deze klassieke nieuwsmedia hebben een stevige positie en een minder uitgesproken politieke signatuur dan in een land als de Verenigde Staten. Ze personaliseren het nieuwsaanbod dat ze online verspreiden nog nauwelijks. Sociale media en zoekmachines doen dat wel, maar die hebben in Nederland een beperkte –zij het groeiende– rol in de nieuwsverspreiding.

Maar technieken om nieuws te vervalsen door beeld en geluid te manipuleren of door ‘social bots’ in te zetten, worden snel beter, goedkoper en lastiger te detecteren. Ze worden daarmee steeds toegankelijker voor kwaadwilligen. Dat maakt bijvoorbeeld politieke inmenging vanuit het buitenland gemakkelijker. Ook kan de nieuwsstroom die iemand online voor zich krijgt met slimme algoritmes steeds meer gepersonaliseerd worden. Mogelijk leidt dit uiteindelijk tot een eenzijdig beeld van de actualiteit en daarmee tot filterbubbels. Daarop moet Nederland zich voorbereiden.

Melanie Peters, directeur van het Rathenau Instituut: “Nederland moet niet naïef zijn over online nieuws. De toenemende technologische mogelijkheden vergroten het risico op beïnvloeding van het nieuws en op een afname van diversiteit in het nieuwsaanbod. Technologisch burgerschap is nodig. Daarnaast is er behoefte aan een nieuwe invulling van de zorgplicht van traditionele media voor journalistieke kwaliteit en pluriformiteit. Ook socialemediabedrijven en zoekmachines zijn mede verantwoordelijk voor de betrouwbaarheid en diversiteit van het nieuws dat ze helpen verspreiden. Dit vraagt om spelregels en monitoring door de overheid.”