Steeds vaker verwondingen door vallende bomen: meer beleid nodig

Delft, 28 november 2024 - Het aantal verwondingen door vallende bomen buiten de bebouwde kom stijgt al decennia sterk: gemiddeld 13,2% per jaar tussen 1998 en 2021. Dat blijkt uit nieuw onderzoek van Hogeschool Inholland en Wageningen Universiteit. Het gebied buiten de bebouwde kom wordt steeds intensiever gebruikt en daarmee groeit de kans op ongelukken. Beleidsmakers en beheerders als provincies, Rijkswaterstaat en Staatsbosbeheer moeten inzetten op uniformer boomveiligheidsbeleid langs wegen in het gebied buiten de bebouwde kom.

In 1998 was de kans om gewond te raken door vallende bomen 1 op 7 miljoen; in 2021 was dat 1 op 1 miljoen; en als de trend doorzet is dit in 2044 bij gelijkblijvende omstandigheden 1 op 170.000.

Voor het onderzoek zijn cijfers van alle 12 provincies, 336 gemeenten, 21 waterschappen en 18 landschapsbeheerders bestudeerd.

 Figuur 1: Nationale trends in het gemiddeld aantal gewonden en doden per miljoen inwoners per jaar voor Nederland.  

Volg het voorbeeld van gemeenten

Het aantal gewonden steeg veel sterker buiten de bebouwde kom dan erbinnen: daar steeg het aantal verwondingen in de onderzochte periode met maar 3% per jaar, in lijn met de bevolkingsgroei.

De verklaring ligt in de wijze waarop bomen beheerd worden. “Terwijl gemeenten boombeheer de afgelopen tien jaar steeds serieuzer namen, door scholing van medewerkers, druk van inwoners, jurisprudentie en veranderende maatschappelijke opvattingen, is de situatie in het gebied buiten de bebouwde kom heel anders,” zegt Marinus van Haaften, onderzoeker van het Kenniscentrum Agri, Food & Life Sciences van Inholland en de WUR-vakgroep Agrarische Economie en Plattelandsbeleid. “Eigendom van bomen is er versnipperd tussen provincies, waterschappen, landschapsorganisaties, en particulieren.”

Alle gemeenten voeren nu met regelmaat boomveiligheidscontroles uit, en veel gemeenten hun beheer hebben uitgewerkt in groenbeheerplannen. Zulke plannen ontbreken bij boomeigenaren buiten de bebouwde kom, met de provincies als uitzondering.

“Rijkswaterstaat doet bijvoorbeeld vrijwel niets zelf aan boombeheer; zij besteden het uit aan commerciële wegenbouwbedrijven,” legt Van Haaften uit. “Deze bedrijven hebben primair een commercieel doel en kennis van boomveiligheid moeten ze vaak inhuren. Daardoor is deze manier van werken mogelijk minder geschikt om de boomveiligheid te garanderen. Er spelen ook andere belangen. En onderhoud van openbaar groen is vaak een sluitpost geweest in de overheidsbegroting.

Bij particuliere eigenaren is boomrisicobeheer soms zelfs afwezig. Zij lijken ook niet altijd op de hoogte van hun wettelijke zorgplicht voor boomveiligheidscontroles (art. 6:162 Burgerlijk Wetboek. Zeker langs wegen leidt dat tot gevaarlijke situaties.

Dit is voor zover bekend de eerste studie ter wereld naar trends in verwondingen door vallende bomen. 

Klimaatverandering is geen directe oorzaak

“In weerwil van wat veel mensen denken, is het aantal stormen en hun sterkte in de onderzoeksperiode niet toegenomen en is het geen directe oorzaak,” aldus Van Haaften. “Dat blijkt uit gegevens van het KNMI. Ook kan klimaatverandering niet verklaren waarom de toename buiten de bebouwde kom zoveel hoger is dan binnen gemeentegrenzen.” 

Kiezen voor klimaatbestendige boomsoorten

Wel kunnen veranderende neerslagpatronen en langere droogteperiodes voor afbreuk van stevigheid van bomen zorgen. Een hogere of een lagere grondwaterstand door meer regenval kan voor aftakeling van wortels zorgen. Bepaalde boomsoorten zijn daar gevoeliger voor dan anderen. “Maar om dat met zekerheid te zeggen dat dit een oorzaak is voor vallende takken en bomen is meer onderzoek nodig,” zegt Van Haaften. “Momenteel ben ik daarmee bezig: welke boomsoorten staan het stevigst in het veranderende klimaat.”

“Dit onderzoek moet natuurlijk niet tot een bomenhetse leiden,” zegt Van Haaften. “Maar we moeten ons realiseren dat bomen niet alleen voordelen bieden, maar ook risico’s met zich meebrengen. De oplossing ligt natuurlijk bij de mens: we moeten meer onderhoud doen, of beter nadenken over welke bomen we waar planten.”