Kabinet moet 'transitie' meer centraal stellen in toekomstig beleid

In de Miljoenennota 2020 gaat het kabinet uitgebreid in op de ontwikkeling van brede welvaart in Nederland. Hierbij moet het verdienvermogen van Nederland niet uit het oog worden verloren. Dit verdienvermogen is essentieel om publieke voorzieningen te kunnen financieren die van belang zijn voor brede welvaart. De Miljoenennota geeft aan dat daarvoor ingrijpende veranderingen nodig zijn. Hierbij moet het kabinet nadrukkelijk nadenken hoe deze veranderingen met succes kunnen worden bereikt. Transitieopgaven moeten een veel centralere rol krijgen bij de voorbereiding van en besluitvorming over beleid dan nu het geval is.

Dit schrijft de Afdeling advisering van de Raad van State in haar advies over de Miljoenennota 2020 dat zij vandaag op Prinsjesdag (17 september 2019) heeft gepubliceerd. Jaarlijks geeft de Afdeling advisering als onafhankelijk wetgevingsadviseur van regering en parlement haar oordeel over de plannen van het kabinet voor de rijksbegroting van het komende jaar.

Randvoorwaarden voor succesvolle transities
De Afdeling advisering formuleert in haar advies vier randvoorwaarden voor succesvolle transities.

1) Goede voorbereiding
Een succesvolle transitie staat of valt met een goede voorbereiding waarin na adequate analyse duidelijke keuzes worden gemaakt. Daarbij moet de uitvoering van wet- en regelgeving serieus worden genomen, van de technische uitvoerbaarheid in geautomatiseerde systemen tot de uitvoerbaarheid in termen van capaciteit en het verminderen van complexiteit.

2) Houd rekening met het burgerperspectief
Door de noodzaak van hervormingen goed uit te leggen en te luisteren naar bezwaren en problemen van burgers, kan draagvlak worden gecreëerd. Maar het burgerperspectief vraagt ook om rekening te houden met wat mensen (aan)kunnen. Met de juiste ondersteuning (informatie, kennis en zo nodig financiële middelen) kunnen burgers de gewenste verandering doormaken.

3) Voldoende financiële middelen voor de overheid
Aan de ene kant moet de overheid binnen de kaders van het trendmatig begrotingsbeleid voldoende financiële middelen hebben om de benodigde structuuraanpassingen te kunnen uitvoeren. Maar de Afdeling advisering vraagt daarnaast ook aandacht voor het creëren van (begrotings)ruimte voor investeringen in het toekomstige verdienvermogen van Nederland.

4) Voldoende financiële middelen voor huishoudens
Voldoende financiële middelen zijn ook voor huishoudens cruciaal. Het maakt hen minder kwetsbaar en stelt hen in staat mee te veranderen. De vrije bestedingsruimte van Nederlandse huishoudens is echter beperkt. Hierdoor zijn zij ook kwetsbaar voor de gevolgen van transities. De Afdeling advisering geeft het kabinet in overweging nader te onderzoeken in welke mate de lasten voor huishoudens draagbaar blijven bij gestegen kosten voor met name zorg en pensioen. Het is ook van belang dat extra verdiend inkomen daadwerkelijk leidt tot extra bestedingsruimte, wat op dit moment niet altijd het geval is.

Armoedebeleid en een ‘leven-lang-ontwikkelen’
Groepen met de laagste inkomens hebben grotere kans om in de knel te komen bij structuurveranderingen. Burgers kunnen veranderingen beter meemaken als zij voldoende geschoold zijn en steviger in hun schoenen staan op de arbeidsmarkt. Daarom vraagt de Afdeling advisering in haar advies ook aandacht voor de armoede- en inkomstenproblematiek en een 'leven-lang-ontwikkelen'. Beide beleidsterreinen vragen om een structurele aanpassing. Het mes snijdt daarbij aan twee kanten. Een succesvolle aanpassing op beide terreinen stelt burgers ook beter in staat om aanpassingen op andere terreinen goed door te kunnen maken.