Nederland moet zich verantwoorden bij de Verenigde Naties

Het VN-comité gaat Nederland op 15 augustus 2024 toetsen op de uitvoering van het VN-verdrag Handicap. Heeft Nederland acht jaar na de ratificatie, genoeg gedaan om de achtergestelde positie van mensen met een beperking te verbeteren? Het ligt in de verwachting dat de Nederlandse overheid een ferme tik op de vingers gaat krijgen van de VN. Want sinds de invoering van het verdrag is de positie van mensen met een beperking in Nederland verslechterd in plaats van verbeterd.

Vrijwel alle levensterreinen

Om een goed actueel beeld te krijgen hoe het gaat met mensen met een beperking in Nederland, worden in de aanloop naar de hoorzitting, ook verschillende organisaties gehoord en bevraagd, onder meer Ieder(in) en het College van de Rechten van de Mens. Het VN-comité stelt over bijna alle artikelen van het VN-verdrag Handicap vragen. Van onderwijs, werk, inkomen en mobiliteit tot zorg en ondersteuning, recht op privacy, crisiscommunicatie en humanitaire noodsituaties en beleid rond dwang en drang.

Ieder(in) ziet op vrijwel alle levensterreinen van mensen met een beperking en hun naasten een structurele verslechtering. Illya Soffer, directeur van Ieder(in): "Het is onacceptabel dat mensen met een beperking op alle levensterreinen slechter af zijn sinds de invoering van het VN-verdrag acht jaar geleden. De achterstand neemt steeds meer toe en door de voorgenomen bezuinigingen in de zorg en bij gemeenten dreigen mensen nog verder in de problemen te komen. Wij verwachten een hard oordeel van de VN die toezicht houdt. Deze structurele achterstelling moet nu stoppen."

Bevestiging eerdere rapportages

Al eerder zijn er rapportages verschenen waaruit de structurele verslechtering blijkt. In 2019 verscheen de Schaduwrapportage van de Alliantie VN-verdrag Handicap en later in 2022 de rapportage van het College voor de Rechten van de Mens. In beide rapportages is dezelfde conclusie getrokken: geen verbetering, maar verslechtering.

De belangrijkste knelpunten

Mensen met een beperking zitten vaak op meerdere vlakken in een afhankelijkheidspositie. Daarmee worden zij met een optelsom van problemen geconfronteerd. Zij ondervinden naast een groot tekort aan passende zorg en ondersteuning, structurele uitsluiting en achterstelling op essentiële alledaagse zaken zoals wonen, inkomen, werk en onderwijs.

De decentralisatie van verantwoordelijkheden naar gemeenten heeft sinds de invoering in 2015 geleid tot rechtsongelijkheid, waarbij de kwaliteit van zorg en ondersteuning sterk kan variëren per gemeente. Alledaagse zaken zoals werken, naar school gaan en gebruik van openbaar vervoer zijn voor mensen met een beperking niet altijd toegankelijk.

Bovendien is systematische monitoring en data verzamelen over hoe het gaat met mensen met een handicap in Nederland niet goed geregeld. Zonder betrouwbare gegevens is het moeilijk om de effectiviteit van beleid en programma's te beoordelen.

En zo zijn er nog meer knelpunten die mensen met een beperking al jaren belemmeren om deel te nemen aan de samenleving. Er is meer armoede, duizenden kinderen met een beperking kunnen niet naar school omdat ze zijn vastgelopen in het 'passend onderwijs'. De wetgeving, zoals bijvoorbeeld de Participatiewet, is vaak niet in lijn met het VN-verdrag. Het zijn knelpunten die worden gesignaleerd, ook door de overheid, maar niet leiden tot een fundamentele herziening van het overheidsbeleid.

Fundamentele herziening nodig  

De speciale voorzieningen voor mensen met een beperking zijn de afgelopen decennia sterk teruggedrongen en er wordt een steeds groter beroep gedaan op zelfredzaamheid en mantelzorg. Intussen is er geen effectief nieuw systeem gekomen dat mensen met een beperking en hun naasten ondersteunt in hun deelname aan de samenleving. Ook is het toegankelijk maken van de samenleving door het wegnemen van drempels uitgebleven. Hierdoor komen mensen met een beperking in grote problemen, met onvoldoende perspectief en kansen om volledig mee te doen in de maatschappij.

Illya Soffer: "Om te voldoen aan de eisen van het VN-verdrag en om mensen met een handicap in staat te stellen volwaardig deel te nemen aan de samenleving, is een fundamentele herziening van het huidige overheidsbeleid noodzakelijk."

Kritiek moment voor Nederland  

Ratificeren betekent dat je je als land verplicht om de doelen van het VN-verdrag Handicap (een toegankelijke en inclusieve samenleving) te gaan realiseren. Het VN-verdrag is niet vrijblijvend. De overheid is verplicht hier iets mee te doen. Dat vraagt om heldere afspraken, deadlines en handhaving door de Nederlandse overheid, inclusief de gemeenten. 

Op 15 augustus gaat het VN-comité tijdens een hoorzitting de Nederlandse overheid bevragen op de rapportages van de Nederlandse overheid zelf, de belangenorganisaties van mensen met een beperking en het College voor de Rechten van de Mens.

Een paar weken na de hoorzitting publiceert het VN-comité haar conclusies. Deze conclusies en aanbevelingen zijn de basis om wetten, regels en uitvoeringen te verbeteren in Nederland.