Digitale wereld bedreigt Nederlandse democratie

De Nederlandse democratie wordt binnenkort waarschijnlijk bedreigd door nepberichten, deepfakes en desinformatie. Dat staat in het rapport ‘Digitale dreigingen voor de democratie – Over nieuwe technologie en desinformatie’ van het Rathenau Instituut. Het rapport toont hoe technologie steeds gemakkelijker kan worden misbruikt en beschrijft hoe de Nederlandse samenleving in het algemeen en onze democratie in het bijzonder zich kunnen verweren.

Het Rathenau Instituut geeft in het rapport een overzicht van de technologische ontwikkelingen die binnen vijf jaar een rol kunnen spelen bij de productie en verspreiding van desinformatie. Nieuwe technologieën zijn bijvoorbeeld tekstsynthese, voice cloning, deepfakes, micro-targeting en chatbots. Deze technologieën worden steeds beter en goedkoper. Daardoor kunnen producenten en verspreiders van desinformatie ze gemakkelijker inzetten. 

Het Rathenau Instituut verrichtte een literatuurstudie, hield interviews met deskundigen en voerde casestudies uit rond deepfakes (niet van echt te onderscheiden nepfilmpjes) en psychographing (gericht inspelen op de psyche van doelgroepen).

Volgens Melanie Peters, directeur van het Rathenau Instituut stelt het onderzoek niet gerust: ‘De middelen zijn er. Het is wachten tot kwaadwillenden ze inzetten.’

Het rapport bevat een lijst met maatregelen om desinformatie te bestrijden. Dan gaat het onder andere om een betere detectie van deepfakes, om monitoring van misbruik door adverteerders en om een betere facilitering van factcheckers. Het Rathenau Instituut wijst er daarbij op dat technische beschermingsmaatregelen alleen niet voldoende zijn om het misbruik tegen te gaan.

De verantwoordelijkheid voor veel van de in het rapport geopperde maatregelen ligt bij platformbedrijven als Facebook, Twitter, YouTube en Instagram. Het rapport stelt dat als de platforms tekort schieten, de overheid met het oog op het publieke belang strenger moet gaan reguleren.

Het Rathenau Instituut schreef dit rapport op verzoek van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Het onderzoek vloeit voort uit de actielijnen die minister Ollongren in haar brief van 18 oktober 2019 aan de Tweede Kamer aankondigde als onderdeel van de beleidsinzet van de regering ter bescherming van de Nederlandse samenleving tegen desinformatie. In eerder onderzoek vond het Rathenau Instituut weinig invloed van misleidende berichten op de Nederlandse democratie. De technologische ontwikkelingen op digitaal gebied gaan echter snel. Daardoor kan de democratie wel in gevaar komen.