Burgers zijn essentieel voor succes Europees Innovatiebeleid

Als Europa zijn nieuwe innovatiebeleid echt wil inzetten om grote maatschappelijke problemen succesvol aan te pakken, zal het andere overheden, burgers en belanghebbenden daarbij beter moeten betrekken. Dat concludeert het Rathenau Instituut in het rapport De belofte van opgavegericht innovatiebeleid. Dit rapport maakt duidelijk hoe centraal de maatschappelijke opgaven staan in het innovatiebeleid voor kunstmatige intelligentie en de verduurzaming van de economie (de Europese Green Deal). Ook geeft het aan wat de Nederlandse overheid hiervan kan leren.

Het innovatiebeleid van overheden was lange tijd vooral gericht op het stimuleren van technologische ontwikkeling en innovatieve bedrijven. Maatschappelijke problemen werden vooral gezien als economische kansen voor bedrijven. De laatste jaren wordt het innovatiebeleid ook steeds meer ingezet voor het aanpakken van maatschappelijke problemen. Zo startte de Nederlandse overheid in 2019 met het missiegedreven topsectoren- en innovatiebeleid dat is bedoeld om Nederland meer klimaatbestendig, waterrobuust, duurzaam, gezond en veilig te maken.

De Europese Unie is een voorloper in het gebruiken van innovatiebeleid om grote maatschappelijke problemen aan te pakken. De Europese Commissie wil het nieuwe onderzoeks- en innovatieprogramma Horizon Europe, dat loopt van 2020 tot 2027, niet alleen gebruiken voor het versterken van de concurrentiepositie van Europese bedrijven, maar ook voor het realiseren van de Europese Green Deal en vijf andere strategische prioriteiten.

Omdat ‘opgavegericht’ innovatiebeleid alleen succesvol kan zijn als de samenleving de innovaties ook daadwerkelijk oppakt, is het volgens het Rathenau Instituut belangrijk dat de EU burgers en hun belangen al in een vroeg stadium betrekt. Bij de programma’s voor de Green Deal lijkt dat al meer te gebeuren dan bij de Europese benadering van kunstmatige intelligentie. Omdat de EU op verschillende terreinen maar beperkte bevoegdheden heeft, is ook het tijdig betrekken van nationale, regionale en lokale overheden van belang.

Alhoewel het nieuwe Europese innovatiebeleid zich nog in de voorbereidende fase bevindt, bevat het duidelijke elementen die ook voor de verdere ontwikkeling van het Nederlandse innovatiebeleid relevant zijn. Naast het vroegtijdig betrekken van burgers, gaat het om de duidelijke richtinggevende rol van de overheid en het gezamenlijk optrekken van verschillende departementen.

‘Nederland zou actief moeten inspelen op dit soort vernieuwingen in het Europese innovatiebeleid’, zegt directeur Melanie Peters van het Rathenau Instituut. ‘Als het Europese en het Nederlandse innovatiebeleid elkaar versterken, kunnen grote problemen als klimaatverandering beter worden aangepakt. Ook kan Nederland dan een succesvolle deelnemer blijven in de Europese innovatieprogramma’s.’

Voor dit onderzoek analyseerde het Rathenau Instituut onder meer beleidsstukken van de Europese Commissie en het Nederlandse kabinet. Daarnaast waren er interviews met meer dan dertig deskundigen.